Pomimo tego, że oficjalna data powstania miasta nie jest znana, z wielu przekazów wynika, że miało to miejsce w około 1280 roku. Najstarszy dokument jaki zachował się, pochodzi z 10 stycznia 1287 roku. Ząbkowice Śląskie powstały w miejscu krzyżowania się traktu z Wrocławia do Pragi z drogą z Nysy do Świdnicy. Nowo powstała miejscowość otrzymała nazwę Frankenstein.

Zobacz też: Historia Barda. Co działo się w miejscowości od X do XV wieku?

Średniowiecze

Miasto było położone w korzystnym miejscu, będącym przecięciem ważnych szlaków. Ponadto posiadało także istotne usytuowanie obronne, ponieważ leżało na stromych zboczach otoczonych rzeką Budzówka oraz Węży. Pierwsze, drewniano-ziemne obwarowania istniały najprawdopodobniej do lat 30. XIV wieku, następnie zastąpione przez mury kamienne. Najsłabszą częścią miasta była północ, gdzie brakowało naturalnej ochrony w postaci stromego zbocza.

W średniowieczu nadano miastu książęce przywileje. Mieszkańcy Ząbkowic posiadali prawo wolnego połowu ryb w rzekach zlokalizowanych w promieniu 1 mili. W 1298 roku księciu świdnicki Bolko I nadał prawo składu soli oraz ołowiu, które polegało na możliwości wystawiania tych produktów na handel. W 1300 roku utworzono hutę szkła.

Ząbkowice Śląskie odgrywały w średniowieczu ważną rolę, a świadczy o tym fakt założenia szkoły miejskiej na początku XIV wieku oraz ukształtowania się miejscowości jako ośrodka sądownictwa, w której funkcjonowały sądy wójtowskie oraz ławnicze. W kolejnych latach ustanowiono w mieście sąd dworski oraz nadano wyższa prawa sądownicze.

Zobacz tez: Historia Barda. Co działo się w miejscowości do XVII wieku?

Władza w Ząbkowicach była sprawowana przez dziedzicznego wójta. Przez cały okres średniowieczna urząd ten piastowała rodzina Reichenbach. Usunięcie tego urzędu i zastąpienie go przez radę miejską miało miejsce w 1536 roku.

Zobacz też: Historia Barda. Dzieje Barda od drugiej połowy XIX wieku